Monday, September 19, 2016

Destino



Iha moris ne'e ita bele hakarak buat oioin, halo buat oioin, manan buat oioin
Maibe wainhira ita nia destinu to'o no foti lakon ita nia vida
Buat hirak ne'e sai la folin
Buat hirak ne'e hela de'it istoria
Buat hirak ne'e hela de'it naran.

Wednesday, September 14, 2016

Failansu

Se ema ruma sente katak nia nunka halo sala ruma iha nia moris, ne'e hatudu katak nia nunka koko buat foun ruma iha nia moris. 

-Albert Eistein

Friday, September 9, 2016

Vinkulasaun (Kait-metin)


Iha psikolojia, iha teoria ida bolu Theory of Attachment katak teoria Vinkulasaun. Vinkulasaun katak kait-metin. Teoria ne'e dezenvolve husi John Bowlby husi ninia estudu psikolojia ba labarik kiik sira nia dezenvolvimentu. Tuir Bowlby nia teoria, labarik ida wainhira sei kiik kait-metin makaas iha nia nia relasaun ho ninia inan. Vinkulasaun ida ne'e hahu wainhira labarik hahu hatene susu inan nia susubeen. Vinkulasaun kontinua wainhira labarik hahu kuinese ninia inan fizikamente husi ninia hakuak, ninia oin, no interaksaun loro-loron ne'ebe halo labarik kontente wainhira hamutuk ho ninia inan. Nune'e mak labarik balun sei tanis makaas wainhira haketak husi nia inan.

Prosesu haketak an husi vinkulasaun ida ne'e tuir Bowlby influensa tebes ninia dezenvolvimentu psikolojiku. Labarik sira ne'ebe la haketak an husi vinkulasaun ho didiak wainhira sei kiik sei kontinua buka fali vinkulasaun ne'ebe la kompletu ne'e husi buat seluk eh husi ema seluk ruma wainhria sira kontinua boot. Vinkulasaun tuir mai ne'ebe nia koko hetan husi buat seluk mak bele hanesan gosta han barak, susu liman fuan, ka buka ema seluk ne'ebe fo afeksaun/domin hanesan ho ninia inan. Wianhira nia boot, prosesu ne'e bele kontinua ka para depende ambiente ne'ebe nia hasoru. Maibe iha indikasaun katak vinkulasaun ne'e kontinua mosu wainhira ema sai ona ema boot hodi hala'o relasaun ruma.

Vinkulasaun bele akontese iha relasaun kolega, familia ka serbisu fatin. Iha relasaun kolega, ema balun senti 'besik' liu ba belun ruma ne'ebe nia senti bele komprende no simu nia nomos halo nia kontente. Iha familia, ema ida bele senti 'besik' liu ho membru familia ruma ne'ebe nia senti komfortavel liu. Nune'e mos iha serbisu fatin, iha ema balun ne'ebe senti besik liu ho ninia kolega serbisu tan hanoin hanesan no bele simu malu kompara ho sira seluk.

Maski nune'e, vinkulasaun mos bele iha impaktu ngativu karik la jere ho diak. Vinkulasaun negativu mak wainhria ema ida sai posesivu ba ema seluk hodi senti katak ema seluk ne'e ninian de'it, tenk irona de'it nia ka hamutuk de'it ho nia. Iha skal kiik, atetude ida ne'e sei afeta relasaun normal ho ema seluk. Entretantu, iha eskala boot bele dad ema sai obsesivu hakarak obriga nia hakarak ba ema seluk.


Ikus mai ne'e, artigu saude mental no psikologu barak mak sujere atu ita ema tenki koko haketak an husi vinkualsaun natural ne'ebe ita iha (devinkulasaun) ho esforsu ne'ebe pozitivu nune'e wainhira ita lakon buat ruma ka ema ruam ne'ebe ita 'kait-metin' liu ita bele kontrola ita nia mentalidade atu la nakdoko ho lakon ida ne'e. Tan wainhira ita ema la prontu iha prosesu devinkulasaun mak bele lori ita sai hetan depresaun, triste no bele hetan moras oioin.


LMM

Thursday, September 8, 2016

Tansa Ita Tolok?

Tolok katak hateten sai liafuan aat ruma hasoru ema seluk, situasaun ka an rasik. Iha artigu ida ne'ebe hakreek ba World of Psychology, John M. Grohol, Psy. D sita Timothy Jay (2009) hodi nota katak tolok sai ita ema nia 'apita kareta' nian ba emosaun sira nee'ebe ita sente tantu kontente, triste, hakfodak ka hirus. 
Ho liafuan tolok dalaruma ita senti sai hanesan maneira atu livre ita nia an husi emosaun ruma ne'ebe fo pressaun ita nune'e ema balun konsidera tolok hanesan buat normal ida. 
Maski nune'e iha sosiedade ne'ebe ita ema moris hodi buka atu haburas valor respeitu malu no dame habitu tolok bele mos sai hanesan disturbu ida ba ema seluk ne'ebe la konfrotavel rona ema tolok. Maski ida ne'ebe tolok laiha intensaun atu tolok ema ne'ebe besik nia tempu ne'e maibe ema ne'e bele sente ofendidu no hola impressaun negativu ba ita. Karik ne'e la afeta ita nia moris, maibe iha situasaun ruma ne'ebe ita tolok arbiru halo ema bele lakon respietu ba ita. 
Tan ne'e  mak ita nudar ema bele hili atu kontrola ita nia an iha siatuasaun saida mak ita tenki tolok eh lae tamba tolok iha situasaun nee'be la aproriadu fo impressaun negativu ba ita maski iha parte seluk tolok sai hanesan reasaun reflexu ba ita ema atu espressa ita nia emosaun. 


Dili, 7 Setembro 2016

LMM.

Monday, January 11, 2016

Lista Hananu Domin Romantiku 25 Iha Lian Tetun ba Loron Domin (Valentine’s Day)



Loron diak ba belun sira hotu no espera katak belun ida-idak hela ho kondisaun diak no kmanek nafatin. 

Loron Valentine eh loron domin ne’ebe monu iha 14 Febreiru 2014 sai ona nudar loron ne’ebe ema selebra ho espesial kauze iha mundu tomak nomos iha ita nia rai doben Timor-leste.
Loron Valentine identiku liu ho foinsa’e ka klosan sira ne’ebe selebra loron ne’e liuhusi programa oioin hanesan fo aifunan ba malu, hasoru malu iha fatin espesial hanesan tasi ibun ka jardin eh liu husi mos festa ruma ne’ebe organizadu  ka selebra mes-mesak ho hakmatek hodi refleta sentidu domin tuir ida-idak nia persepsaun. 

Iha selebrasaun loron Valentine ne’e mos identiku ho rona eh dedika hananu domin ba malu ka ba ema hirak ne’ebe ita hadomi. 

Los duni katak oras ne’e hananu konaba domin wain tebes atu ita hetan ho fasil liuhusi internet ka transfere entre media hanesan telfone ka komputador. Iha Timor ema barak toman ona hodi rona hananu domin sira iha lian Tetum, Indonesia, Portugues, Espanhol no Ingles. 

Iha biban ida ne’e Lia Murak ba Moris hakarak oeferese ba maluk sira konaba lista hananu domin iha lian tetun ho total 25 ne’ebe kolekta husi Youtube. Maski iha sira nia format video balun seidauk aprezenta ho maximu hanesan video muzika husi rai seluk maibe hananu hirak ne’e la mout iha sira furak atu ita rona hodi akompanha ita nia selebrasaun iha loron domin ida ne’e hodi  kria atmosferu ne’ebe romantiku no nakonu ho domin wainhira hamutuk ho ema hirak ne’ebe ita hadomi.

Ttuir mai mak lista hananu domin sira iha lian Tetun ne’ebe furak no romantiku tuir versaun Lia Murak ba Moris ho link youtube ba hananu  ida-idak:

1.      Murak Domin - Quito BeLo

2.      Fiar ba o - husi Vialma X

3.      Haburas Domin  - husi Vialma X

4.      Sentimentu – Rai Nain
5.      Hakarak O Hatene - Rai Nain  

6.      Hau Sei La Husik o - Green Villa

7.      Mai Hakuak Hau - Lili Ribeiro
8.      Ha’u Sei Hein o – Sidalia 

9.      Hau hadomi o – Corris
https://www.youtube.com/watch?v=K_en3Tz8i8U
10.  Sekarik Hau Bele - Nito da Silva
11.  Laran ida - Leo Moniz/Lalatak Band
12.  Hatudu Domin – Lalatak Band
13.  Dehan Sai Los Deit Mai - Leo Moniz ft Dudu https://www.youtube.com/watch?v=u3mHU05yGZk
14.  La’os tan mehi  - Nuno Garcia/Lalatak Band
  https://www.youtube.com/watch?v=u3mHU05yGZk
15.  Hau hadomi tebes o - Izo
16.  Matan Ben  - Migy Silva
17.   Fiar Mai Hau  - NN
  https://www.youtube.com/watch?v=nJhC4VgS3Wk
18.  Laran ida ne’e  - Deometro ft Rianny
19.  O Deit Maka Hau Hadomi – Tony Pereira  https://www.youtube.com/watch?v=1sOZnZZ9kQc
20.  Memoria Rai Henek Mutin - Bovents & Lily Ribeiro https://www.youtube.com/watch?v=axIbhAgXXLU
21.  Husik Domin Bá - Bovent, Luis, Amubere
https://www.youtube.com/watch?v=csU1vzsimtA
22.   Keta Bosok o nia Domin mai hau! - The Raz https://www.youtube.com/watch?v=u3mHU05yGZk

23.  Domin Foun - Abito Gama
https://www.youtube.com/watch?v=H0joC7UXvnk
24.  Obrigado Doben - Jovi Baptista
25.  Keta Subar Domin - JP
Maski nune’e, sei iha hananu domin barak tan iha lian Tetun ne’ebe LMM seidauk konsege halibur. Maibe espera katak lista hirak ne’e bele ajuda itaboot sira atu selbera loron Domin ho furak liutan .
 
Kmanek loron domin ba ita hotu… !!!
Admin